تصور کنید یک عصر بارانی زیباست، چای‌تان را دم کرده‌اید و می‌خواهید از منظره حیاط یا تراس لذت ببرید. اما همین که چشمتان به کف محوطه می‌افتد، می‌بینید آب مثل یک دریاچه کوچک جلوی در جمع شده یا بدتر از آن، گل‌ولای باغچه راه افتاده سمت سنگ‌فرش‌های تمیز. اینجاست که آن حس خوب جای خود را به نگرانی از نفوذ آب به زیرساز ساختمان یا کثیف شدن دائمی کفپوش‌ها می‌دهد.

واقعیت این است که خیلی از ما موقع طراحی حیاط، روف‌گاردن یا دور استخر، همه‌چیز را فدای زیبایی می‌کنیم و یادمان می‌رود که این حجم از آب باران یا شستشو باید از یک جایی خارج شود. راه‌حل سنتی چیست؟ بریدن سنگ‌ها به شکل نازیبا و درست کردن یک جوی آب ساده. اما راه حرفه‌ای‌تر و شیک‌تری هم هست که به آن گاتر می‌گوییم.

اصلاً این گاتر که می‌گویند چیست و چه فرقی با جوی سنتی دارد؟

بذار ساده بگم؛ گاتر همان کانال هدایت آب است که رویش یک درپوش (گریتینگ) قرار می‌گیرد تا هم پای کسی توی چاله نرود، هم آشغال‌های درشت مسیر آب را نبندند. تفاوت اصلی‌اش با آن جوی‌های قدیمی که بناها با سیمان و سنگ درست می‌کردند، در مهندسی و تمیزی کار است.

در مدل‌های قدیمی، شیب‌بندی سخت بود، همیشه لجن ته جوی جمع می‌شد و تمیز کردنش مکافات داشت. اما گاتر مدرن طوری طراحی شده که آب با کمترین شیب هم با سرعت حرکت کند و بدنه داخلی‌اش آنقدر صیقلی است که چیزی به آن نمی‌چسبد.

چرا برای فضای باز باید سراغ گاتر پیش ساخته برویم؟

فرض کن می‌خواهی برای محوطه ویلایت سیستم زهکشی راه بیندازی. دو راه داری: یا به بنا بگویی با دست برایت کانال بسازد که احتمالاً کج‌ومعوج می‌شود و درپوشش هم هیچ‌وقت درست جا نمی‌افتد، یا اینکه از گاتر پیش ساخته استفاده کنی.

این قطعات مثل قطعات لگو به هم متصل می‌شوند. یعنی شما یک بدنه پلیمری یا بتنیِ آماده دارید که در طول‌های مشخص تولید شده و خیلی راحت توی زمین جاگذاری می‌شود. مزیت بزرگ گاتر پیش ساخته این است که چون در کارخانه تولید شده، کاملاً آب‌بند است و زوایای داخلی‌اش طوری طراحی شده که آب داخلش نماند و بو نگیرد.

مقاومت در برابر آفتاب؛ نکته‌ای که خیلی‌ها فراموش می‌کنند

فضای باز یعنی مواجهه دائمی با اشعه UV خورشید. اگر گاتری بخرید که بدنه یا درپوشش از پلاستیک معمولی باشد، بعد از دو تابستان ترد می‌شود و با کوچکترین فشاری می‌شکند. در انتخاب بدنه برای فضای باز، حتماً دقت کنید که متریال مصرفی دارای آنتی‌یووی باشد. معمولاً پلی‌‌پروپیلن‌های تقویت‌شده بهترین گزینه برای این کار هستند؛ چون هم سبک‌اند و هم در برابر تغییرات دمایی (سرمای شدید زمستان و گرمای تابستان) آخ نمی‌گویند.

انواع گاتر بر اساس نوع کاربری در محوطه

همه گاترها مثل هم نیستند. شما نمی‌توانید همان کانالی که دور استخر می‌گذارید را جلوی در پارکینگ هم نصب کنید. چرا؟ چون بحث «کلاس وزنی» وسط می‌آید.

1. گاتر دور استخر و تراس

اینجا اولویت با زیبایی و راحتی پاست. معمولاً از درپوش‌های پلاستیکی (UPVC) یا پلی‌آمید استفاده می‌شود که لبه‌های تیز نداشته باشند تا اگر کسی با پای برهنه رویش رفت، اذیت نشود. طرح‌های شیاری یا پانچی در این فضاها خیلی طرفدار دارد چون آب را سریع جذب می‌کند و لیز خوردن را به حداقل می‌رساند.

2. گاتر مخصوص حیاط و محوطه عابر پیاده

در حیاط خانه‌ها یا پیاده‌روهای مجتمع‌ها، تردد خودرو زیاد نیست. اینجا می‌توانید از درپوش‌های پلی‌پروپیلن یا حتی استیل استفاده کنید. استیل براق ظاهر بسیار مدرنی به حیاط می‌دهد و با سنگ‌فرش‌های تیره کنتراست جذابی ایجاد می‌کند.

3. گاتر پارکینگی و رمپ

اصل حرف اینجاست؛ جایی که ماشین از روی گاتر رد می‌شود. اینجا دیگر نمی‌شود با درپوش پلاستیکی نازک شوخی کرد. برای رمپ پارکینگ باید از گاترهایی با درپوش چدنی یا پلی‌آمید تقویت‌شده استفاده کرد که تحمل وزن خودرو را داشته باشند. اگر انتخاب درستی نکنید، اولین باری که یک شاسی‌بلند از روی آن رد شود، صدای شکستن گاتر را خواهید شنید.

موقع خرید گاتر به چه چیزهایی دقت کنیم؟

بسیاری از افراد فقط به قیمت نگاه می‌کنند، اما خرید گاتر مثل خریدن شیرآلات است؛ اگر جنس بد بخرید، هزینه تخریب و دوباره‌کاری‌اش چند برابر قیمت خود جنس می‌شود. این چند فاکتور را گوشه ذهنتان داشته باشید:

• عرض و عمق کانال: چقدر بارندگی در منطقه دارید؟ اگر محوطه بزرگ است، کانال کم‌عرض جوابگوی حجم آب نخواهد بود.
• سیستم اتصال: گاترهایی را انتخاب کنید که سیستم "نری و مادگی" قوی دارند. این باعث می‌شود کانال‌ها در طول زمان از هم جدا نشوند.
• امکان خروجی گرفتن: چک کنید که بدنه گاتر در فواصل مختلف، جای تعبیه شده برای اتصال به لوله فاضلاب (سایزهای مختلف مثل 90 یا 110) داشته باشد.

نصب گاتر؛ سخت‌تر از چیزی که فکر می‌کنید؟

بسیاری از پیمانکاران تصور می‌کنند نصب گاتر فقط گذاشتن آن داخل خاک است. اما فوت کوزه‌گری‌اش اینجاست: زیر و اطراف گاتر باید با بتن کاملاً پر شود. گاتر بدون پشتوانه بتنی، تحت فشار بارهای جانبی (مثل حرکت خاک یا نشست زمین) دفرمه می‌شود.

بذار ساده بگم؛ گاتر مثل یک قالب عمل می‌کند، اصل قدرت سیستم زهکشی شما از آن «غلاف بتنی» دورش می‌آید. پس موقع نصب، حتماً از استادکار بخواهید تراز بودن و بتن‌ریزی دور کانال را جدی بگیرد.

نگهداری و نظافت؛ کابوس همیشگی یا یک کار ساده؟

یکی از دلایلی که مردم از زهکشی فرار می‌کنند، ترس از تجمع لجن و سوسک است. اما در سیستم‌های پیش ساخته، درپوش‌ها معمولاً با یک پیچ ساده یا به صورت کلیکی باز می‌شوند. سالی یک بار (ترجیحاً قبل از شروع فصل بارندگی)، درپوش‌ها را بردارید، یک شیلنگ آب پرفشار داخل کانال بگیرید و تمام. چون کف کانال صیقلی است، همه آشغال‌ها راحت به سمت خروجی فاضلاب هدایت می‌شوند.

نتیجه‌گیری: کدام گاتر برای شما بهتر است؟

اگر دنبال یک جمع‌بندی سریع هستید، این را بگویم: اگر برای ویلای شخصی یا محوطه کم‌تردد می‌خواهید، گاترهای پلیمری با درپوش‌های طرح‌دار یا استیل بهترین گزینه هستند چون هم زیبایند و هم زنگ نمی‌زنند. اما برای ورودی پارکینگ یا جاهایی که ماشین سنگین رد می‌شود، فقط به چدن یا کامپوزیت‌های فوق سنگین فکر کنید.

در نهایت، انتخاب درست گاتر یعنی اینکه دیگر نگران باران‌های ناگهانی نباشید و محوطه ساختمان‌تان همیشه خشک و تمیز باقی بماند. شاید در نگاه اول هزینه‌اش کمی بیشتر از یک جوی سیمانی ساده باشد، اما وقتی دوام و زیبایی‌اش را در طول ده سال ببینید، متوجه می‌شوید که این یک خرید هوشمندانه بوده، نه یک هزینه اضافه.

امیدوارم این راهنما توانسته باشد به سوالات ذهنی شما پاسخ بدهد. اگر هنوز در مورد سایز یا متریال مناسب برای پروژه خودتان شک دارید، همیشه مشورت با کسی که چند سال در این کار است، بهترین میان‌بر است.